Rezerwat przyrody Krzemionki Opatowskie

Muzeum Archeologiczne i Rezerwat Krzemionki

Kopalnie krzemienia pasiastego eksploatowane były już od bardzo dawna a źródła podają nawet 3900-1600 p.n.e. Od 1995 roku utworzony jest rezerwat przyrody Krzemionki Opatowskie, który jest częścią Obszaru Chronionego Krajobrazu Doliny Kamiennej.

Na terenie Krzemionkowskiego Regionu Pradziejowego Górnictwa Krzemienia Pasiastego prowadzone są prace nad utworzeniem parku kulturowego. Współpracę podjęli: burmistrz Gminy Ćmielów, burmistrz Gminy Ożarów oraz wójt Gminy Bodzechów Jerzy Murzyn. To właśnie na terenie tych trzech gmin znajdują się zabytki związane z pradziejowym górnictwem, a są to m.in: Krzemionki w gminie Bodzechów, Wzgórze Gawroniec w gminie Ćmielów oraz kopalnie w Borowni i Koryciźnie. Takie wyróżnienie to także wzrost zainteresowania turystów nie tylko z Polski ale i z zagranicy. Mieszkańcy tych gmin muszą liczyć się także z większym zainteresowaniem na usługi gastronomiczne, noclegowe i pamiątkarskie. Sam wpis to dopiero początek…

6 lipca 2019 r w stolicy Azerbejdżanu w Baku, podczas obrad 43. Komitetu UNESCO, Krzemionki zostały wpisane na Światową Listę Dziedzictwa UNESCO.
Komitet UNESCO rozpatrywał kandydatury 36 miejsc i obiektów. Z naszego kraju kandydatem był prehistoryczny region górniczy Krzemionki, w którym znajdują się kopalnie krzemienia pasiastego. Na początku 2018 roku złożony został wniosek pod nazwą „Krzemionkowski region prehistorycznego górnictwa krzemienia pasiastego”. Krzemionki zostały zgłoszone jako region prehistorycznych kopalń krzemienia pasiastego oraz związanych z nimi pradziejowych osad. Poza Krzemionkami są to kopalnie „Borownia” i „Korycizna” oraz neolityczna osada na wzgórzu „Gawroniec” w Ćmielowie.

155 milionów lat temu, w okresie późnej jury, dzisiejsze ziemie polskie pokrywało, płytkie ciepłe morze stanowiące cześć oceanu Tetydy. W miejscu gdzie jesteśmy istniała zatoka, w której przez wiele tysiącleci powstawały osady wapienne. W tychże osadach kwitło życie morskich skorupiaków – krabów, krewetek. W wapiennym mule drążyły one rozległe, wielometrowe sieci tuneli – nor, w których chroniły się przed drapieżnikami, prądami morskimi oraz budowały gniazda i składały jaja. Owe organizmy morskie ściągały do tuneli szczątki materii organicznej, głównie roślin, które ulegały rozkładowi. Gnijące fragmenty roślinne stanowiły miejsca bytowania bakterii, a te z kolei były pożywieniem dla larw skorupiaków.

Woda morska w zatoce posiadała wysokie, zasadowe pH i zawierała dużo rozpuszczonej krzemionki (SiO2). Rozkładające się rośliny zmieniały odczyn wody w tunelach na niższy – bardziej kwaśny. Spadek pH powodował przesycenie roztworu i wytrącanie krzemionki w postaci żelu, który powoli wypełniał nory skorupiaków. Po całkowitym wypełnieniu pustej przestrzeni proces ten mógł trwać nadal, a wtedy skupienia krzemionki rozrastały się tworząc buły o fantastycznych kształtach. Z upływem czasu żel krzemionkowy tracił wodę i zmieniał się w twardą skałę – krzemień.

W latach 2004-2009 przygotowano nowe stałe wystawy prezentujące neolityczne górnictwo krzemienia pasiastego oraz osadnictwo pradziejowych górników w rejonie wydobycia tego surowca. Do ciągu trasy turystycznej włączono także pieczołowicie zabezpieczoną i zrekonstruowaną kopalnię niszową oraz pomost widokowy nad polem eksploatacyjnym.

W 2002 roku udało się odtworzyć w skali 1:1 otoczenie neolitycznego szybu górniczego wraz z zadaszeniem. Dwa lata później połączono w jedną całość istniejące wcześniej odcinki trasy podziemnej tworząc jedyną na świecie ekspozycję wyrobisk kopalń krzemienia dostępną dla każdego turysty.

Trasa turystyczna w Krzemionkach liczy ok. 1,5 km długości i prezentuje oryginalne wyrobiska neolitycznych kopalń, hałdy górnicze oraz zagłębienia poszybowe składające się na wyjątkowy krajobraz przemysłowy sprzed 5000 lat. Najciekawszą częścią trasy jest jej fragment poprowadzony pod ziemią.

Historia trasy podziemnej w Krzemionkach sięga końca lat 50-tych, kiedy turyści zaczęli zwiedzać częściowo odgruzowane podziemia kopalń w rejonie szybów 1, 2 i 3. Badania archeologiczne prowadzone na przełomie lat 70-tych i 80-tych umożliwiły wykonanie pierwszego odcinka trasy w strefie wspomnianych szybów (tzw. trasa turystyczna nr 1 otwarta w 1985 roku). Kilka lat później zakończono drążenie galerii turystycznej wokół wspaniale zachowanej kopalni komorowej nr 7/610 (tzw. trasa turystyczna nr 2). Ostatnim etapem prac było wykonanie w latach 2001-2004 tunelu łączącego trasy nr 1 i 2. Część najnowszego odcinka przebiega przez wyrobiska neolitycznych kopalń komorowych i filarowych, część zaś została wydrążona w litej skale wapiennej, gdzie można podziwiać naturalną ławicę krzemienionośną.

Obecna trasa podziemna liczy prawie 500 m długości i w najgłębszym miejscu osiąga 11,5 m. Umożliwia obejrzenie zarówno świetnie zachowanych wyrobisk pradziejowych kopalń krzemienia pasiastego, jak i zapoznanie się z geologią regionu. Podziemna trasa turystyczna w Krzemionkach jest jedynym tego typu obiektem na świecie otwartym dla szerszej publiczności.

Powstała w 1991 roku rekonstrukcja pradziejowej osady jest kolejną atrakcją podczas zwiedzania Krzemionek. Zajmuje ona powierzchnię ok. 1,5 ha. Mimo, iż nie jest wiernym odwzorowaniem żadnego ze znanych stanowisk archeologicznych, oglądając ją można wyobrazić sobie jak ludzie epoki kamienia i wczesnej epoki brązu organizowali przestrzeń, którą zamieszkiwali.

Wioska składa się z rekonstrukcji 4 domów mieszkalnych zbudowanych na podstawie dokumentacji z badań archeologicznych w Dobroniu, Sicinach i Brzeziu.

Po zachodniej stronie zlokalizowana jest rekonstrukcja grobowca megalitycznego z Broniszowic. Stanowi ona zaczątek realizowanego od kilku lat kolejnego sektora rekonstrukcji – cmentarzyska. Ma on prezentować wierzenia i obrządek pogrzebowy ludności zamieszkującej ziemie polskie 5500 – 4000 lat temu.