Table of Contents
Złotoryja, położona w sercu Kraina Wygasłych Wulkanów, to jedno z najbardziej niezwykłych miast Dolnego Śląska. Lokowana w 1211 roku przez księcia Henryka Brodatego, uznawana jest za najstarsze miasto w Polsce. Jej burzliwa historia, związana z górnictwem złota, wciąż przyciąga turystów z całego świata. Dziś Złotoryja kusi nie tylko bogatym dziedzictwem historycznym i architektonicznym, ale także malowniczym położeniem w otoczeniu dawnych wulkanów i unikalnych atrakcji turystycznych.
.
.
Złotoryja – Miasto w Krainie Wygasłych Wulkanów
Złotoryja położona jest na Pogórzu Kaczawskim, w regionie nazywanym Krainą Wygasłych Wulkanów. Malownicze wzgórza, powstałe w wyniku dawnej działalności wulkanicznej, tworzą niepowtarzalny krajobraz, który czyni miasto i okolice jednym z najbardziej unikalnych zakątków Dolnego Śląska.
Lokowana w 1211 roku na prawie magdeburskim, Złotoryja była w średniowieczu ważnym ośrodkiem górniczym. Niemiecka nazwa miasta – Goldberg („Złota Góra”) oraz łacińska Mons Aurum – jednoznacznie podkreślają jego złotonośne dziedzictwo.
.
.
Górnictwo złota i Kopalnia Aurelia
Historia Złotoryi nierozerwalnie związana jest z wydobyciem złota. Wydobywano je zarówno ze złóż osadowych w dolinie rzeki Kaczawy, jak i w twardych skałach, takich jak diabazy czy ryolity.
Do dziś pamiątką po tej historii jest Kopalnia Złota „Aurelia”, znajdująca się pod Górą św. Mikołaja. Jej początki sięgają XVII wieku, choć część sztolni wykuto dopiero w XX wieku. Trasa turystyczna udostępniona zwiedzającym liczy około 100 metrów. Można w niej zobaczyć m.in. ślady nacieków rudy żelaza, boczne korytarze oraz szyb wentylacyjny, zamieszkały przez nietoperze.
Kopalnia jest udostępniona turystom w kaskach ochronnych, a stała temperatura +8°C sprawia, że warto zabrać ze sobą cieplejsze ubranie.
Kopalnia Złota „Aurelia” w Złotoryi – podziemna podróż w poszukiwaniu skarbów
https://klubpodroznikow.com/relacje/polska/podziemia/1083-kopalnia-zlota-aurelia-w-zlotoryi
.
.
Muzeum Złota – skarbiec historii
Innym obowiązkowym punktem zwiedzania jest Muzeum Złota mieszczące się w XVII-wiecznym budynku. To niezwykłe miejsce, gdzie można zobaczyć:
eksponaty archeologiczne i geologiczne,
kolekcję numizmatyczną,
narzędzia górnicze i modele szybów,
pamiątki dokumentujące dzieje miasta.
Muzeum to nie tylko opowieść o górnictwie złota, ale również o codziennym życiu mieszkańców Złotoryi na przestrzeni wieków.
.
.
Zabytki Złotoryi
.
Kościół pw. św. Mikołaja
Kościół pw. św. Mikołaja to jeden z najważniejszych zabytków sakralnych Złotoryi. Świątynia wzniesiona została w XIV wieku na miejscu pierwszej osady górniczej, co podkreśla jej ścisły związek z początkami miasta i tradycją wydobycia złota. Na przestrzeni wieków była wielokrotnie przebudowywana i rozbudowywana, dzięki czemu dziś łączy w sobie elementy różnych stylów architektonicznych.
Kościół stanowi ważny punkt na mapie turystycznej Złotoryi – zarówno dla miłośników historii i architektury, jak i dla pielgrzymów. Wnętrze świątyni kryje cenne detale, świadczące o bogactwie i randze parafii w dawnych czasach.
Dzięki swojemu położeniu na wzgórzu św. Mikołaja, świątynia dominuje nad okolicą, a wędrówka w jej stronę to okazja do odkrycia miejsc związanych z pierwszymi górnikami w Polsce.
.
Kościół pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny
To jedna z najcenniejszych gotyckich budowli w Złotoryi, wzniesiona w XIII wieku. Jej masywna wieża, udostępniona ponownie turystom w 2024 roku, stała się obowiązkowym punktem zwiedzania miasta. Kręte schody prowadzą na szczyt, skąd rozciąga się zapierająca dech panorama: widać całe historyczne centrum Złotoryi, malownicze Pogórze Kaczawskie oraz – przy dobrej pogodzie – odległe pasma Karkonoszy.
Wnętrze wieży kryje dodatkową atrakcję – na kolejnych kondygnacjach urządzono wystawy poświęcone historii miasta, które pozwalają lepiej zrozumieć dzieje najstarszego miasta w Polsce. To połączenie zabytkowej architektury, edukacji i niezwykłych widoków sprawia, że kościół pw. Narodzenia NMP to jedno z miejsc, którego nie można pominąć podczas wizyty w Złotoryi.
.
.
Baszta Kowalska
Baszta Kowalska to jedna z najlepiej zachowanych średniowiecznych budowli w Złotoryi i wyjątkowy punkt na mapie miasta. Wzniesiona jako element dawnych murów obronnych, do dziś zachwyca swoją surową architekturą i historią. Co ciekawe, należy do nielicznego grona „krzywych wież” w Polsce – jej konstrukcja jest lekko odchylona od pionu, co dodaje jej niezwykłego uroku i czyni jeszcze bardziej rozpoznawalnym symbolem miasta.
Baszta jest udostępniona do zwiedzania turystom. Klucz do niej można wypożyczyć w Informacji Turystycznej w Złotoryi, co pozwala na spokojne i indywidualne odkrywanie wnętrza obiektu. Z jej szczytu rozciąga się widok na zabytkową starówkę, a także malownicze tereny Pogórza Kaczawskiego.
To obowiązkowy punkt zwiedzania dla każdego, kto chce poczuć średniowieczny klimat Złotoryi i zobaczyć jedno z najbardziej charakterystycznych miejsc w mieście.
.
.
Złotoryjska Starówka
Złotoryjska starówka to serce najstarszego miasta w Polsce i doskonałe miejsce na spacer wśród zabytków, które pamiętają czasy średniowiecza. Centralnym punktem jest rynek otoczony kolorowymi kamienicami, których fasady prezentują różne style architektoniczne – od renesansu po XIX-wieczne przebudowy.
Wędrując uliczkami starówki, można natrafić na fragmenty średniowiecznych murów obronnych, które przypominają o strategicznym znaczeniu miasta w dawnych wiekach. Cennym świadectwem historii jest również cmentarz komunalny z mauzoleami rodzinnymi, stanowiący swoistą galerię sztuki sepulkralnej.
Spacer po starówce pozwala poczuć klimat dawnych epok, a jednocześnie odkryć, że Złotoryja to miasto żywe i gościnne – z kawiarniami, restauracjami i miejscami, w których można odpocząć po zwiedzaniu.
.
.
Złotoryja dzisiaj
Dziś Złotoryja jest nie tylko najstarszym miastem w Polsce, ale również nowoczesnym ośrodkiem turystyki. Wokół miasta organizowane są liczne wydarzenia związane z historią górnictwa, m.in. zawody w płukaniu złota. Region przyciąga także miłośników przyrody i geologii – unikalne formacje wulkaniczne i ścieżki edukacyjne czynią z Krainy Wygasłych Wulkanów wyjątkowe miejsce na mapie Polski.
.
.
Dlaczego Złotoryja jest najstarszym miastem?
Prawa miejskie – Złotoryja jako pierwsza w Polsce otrzymała prawa miejskie na podstawie prawa magdeburskiego, co formalnie ustanowiło ją miastem.
Data historyczna – historycy są zgodni, że lokacja Złotoryi miała miejsce na początku XIII wieku, a rok 1211 (lub „przed 1211”) jest powszechnie przyjmowany jako data nadania praw miejskich.
Inne kandydatury i powody ich odrzucenia:
Kalisz – miasto wspomniane już przez Rzymian w II wieku n.e. Jednak była to tylko wzmianka o osadzie, a nie formalny akt lokacyjny.
Gniezno – stolica państwa Mieszka I i ważny ośrodek historyczny, ale prawa miejskie otrzymało dopiero później.
Grody i wsie – na ziemiach polskich istniały starsze osady (np. Grotte), jednak nie posiadały one praw miejskich, dlatego nie można ich uznać za miasta.
Z tego powodu Złotoryja uchodzi za najstarsze miasto w Polsce, a jej lokacja z 1211 roku stanowi ważny moment w historii polskiego samorządu miejskiego.
.
.
Praktyczne informacje dla turystów
Dojazd:
pociągiem z Wrocławia – ok. 1,5 godziny,
samochodem drogą krajową nr 3 (trasa Wrocław – Zielona Góra).
Informacja Turystyczna:
Centrum Informacji Turystycznej, ul. Basztowa 15, 59-500 Złotoryja
tel. (+48) 76 878-18-73
Strona oficjalna miasta:
www.zlotoryja.pl
płukacz złota na skwerze przy Muzeum Złota
.
.
opracowanie & foto: Albin Marciniak
Fotoreporter, podróżnik i dziennikarz specjalizujący się w eksploracji turystycznych podziemi. Autor map i przewodników. Twórca Klubu Podróżników „Śródziemie” i projektu „Czyste Tatry”.
https://www.facebook.com/marciniak.albin/
