Table of Contents
Choć Złotoryja uznawana jest za najstarsze miasto w Polsce (lokowane przed 1211 r.), to w jej ślady szybko poszły kolejne miejscowości. Początek XIII wieku to okres intensywnej lokacji miast na prawie magdeburskim – nowym systemie prawnym, który dawał mieszkańcom szereg przywilejów i samorządność. Dzięki temu powstawały prężne ośrodki handlu, rzemiosła i administracji, które do dziś zachwycają bogactwem historii i architektury.
Poniżej przedstawiamy listę 10 najstarszych miast w Polsce według aktu lokacyjnego, które można odwiedzić, by poczuć klimat początków miejskiej historii naszego kraju.
.
.
Najstarsze miasta w Polsce – TOP 10 według aktu lokacyjnego
.
Kalisz – najstarsza osada miejska w Polsce
Kalisz bywa nazywany „najstarszym miastem w Polsce”, ponieważ już w II wieku naszej ery wspomniany został przez rzymskiego geografа Klaudiusza Ptolemeusza. Jako ważny gród piastowski, Kalisz rozwijał się intensywnie we wczesnym średniowieczu. Jednak prawa miejskie na wzór zachodni otrzymał dopiero później niż Złotoryja, dlatego w klasyfikacji według aktu lokacyjnego nie zajmuje pierwszego miejsca.
➡ Oficjalna strona: www.kalisz.pl
.
.
Gniezno – pierwsza stolica Polski
Gniezno, stolica państwa Mieszka I i Bolesława Chrobrego, odgrywało kluczową rolę w kształtowaniu państwowości polskiej. Znane jest przede wszystkim z katedry gnieźnieńskiej i Zjazdu Gnieźnieńskiego (1000 r.). Choć prawa miejskie Gniezno otrzymało później niż Złotoryja, jego znaczenie historyczne sprawia, że często bywa wymieniane w gronie najstarszych miast Polski.
➡ Oficjalna strona: www.gniezno.eu
.
.
Złotoryja – przed 1211 r.
Złotoryja to pierwsze miasto lokowane na prawie magdeburskim w Polsce i powszechnie uznawane za najstarsze. Jej historia związana jest z wydobyciem złota, które ukształtowało nazwę („Złota Góra” – Goldberg). Spacerując po starówce, można zobaczyć gotycki kościół pw. Narodzenia NMP, Basztę Kowalską i średniowieczne mury miejskie.
➡ Oficjalna strona: www.zlotoryja.pl
.
.
Lwówek Śląski – przed 1217 r.
Lokowany zaledwie kilka lat po Złotoryi, Lwówek Śląski szybko stał się jednym z najważniejszych ośrodków Dolnego Śląska. Miasto słynęło z handlu, a do dziś można podziwiać tu piękne kamienice, ratusz i fragmenty murów obronnych.
➡ Oficjalna strona: www.lwowekslaski.pl
.
.
Opole – przed 1217 r.
Opole to jedno z kluczowych miast Górnego Śląska, lokowane na początku XIII wieku. Znane jest z corocznego Krajowego Festiwalu Piosenki Polskiej, ale także z bogatej historii i zabytków, takich jak Wieża Piastowska czy katedra św. Krzyża.
➡ Oficjalna strona: www.opole.pl
.
.
Racibórz – ok. 1217 r.
Racibórz był ważnym ośrodkiem książęcym i handlowym. Jego lokacja na prawie magdeburskim wzmocniła znaczenie miasta. Dziś można tu zwiedzić Zamek Piastowski i podziwiać układ starego miasta.
➡ Oficjalna strona: www.raciborz.pl
.
.
Leśnica – 1217 r.
Mniejsza miejscowość, ale jedno z pierwszych miast lokowanych na Śląsku. Leśnica zachowała swój kameralny charakter, a jej dzieje wpisują się w początki miejskiego systemu w Polsce.
➡ Oficjalna strona: www.lesnica.pl
.
.
Sobótka – 1221 r.
Sobótka, położona u stóp góry Ślęży, od zawsze była związana z tradycjami kultowymi i pielgrzymkowymi. Lokacja miasta w 1221 roku pozwoliła na dynamiczny rozwój tej miejscowości, dziś popularnej wśród turystów i pielgrzymów.
➡ Oficjalna strona: www.sobotka.pl
.
.
Cieszyn – przed 1223 r.
Cieszyn to miasto na pograniczu polsko-czeskim o bogatej tradycji. Jego początki miejskie sięgają wczesnego XIII wieku. Malowniczo położone nad Olzą, przyciąga turystów urokiem starówki i wielokulturowym dziedzictwem.
➡ Oficjalna strona: www.um.cieszyn.pl
.
.
Środa Śląska – przed 1223 r.
Środa Śląska znana jest z odkrycia średniowiecznego skarbu złotych monet. Lokacja miasta sprawiła, że stało się ważnym ośrodkiem handlu i rzemiosła. Do dziś zachwyca tu ratusz i układ urbanistyczny starego miasta.
➡ Oficjalna strona: www.srodaslaska.pl
.
.
Nysa – 1223 r.
Nysa bardzo szybko stała się stolicą księstwa biskupiego i jednym z najbogatszych miast Śląska. Nazywana była wręcz „Śląskim Rzymem” ze względu na liczne świątynie i budowle sakralne.
➡ Oficjalna strona: www.nysa.pl
.
.
Ujazd – 1223 r.
Ujazd to jedno z najstarszych miast Opolszczyzny, lokowane na prawie magdeburskim. Choć niewielkie, miało znaczenie strategiczne i administracyjne w regionie.
➡ Oficjalna strona: www.ujazd.pl
.
.
Widzimy, że wszystkie najstarsze miasta w Polsce powstały w pierwszej ćwierci XIII wieku, głównie na Dolnym i Górnym Śląsku. To właśnie ten region był kolebką polskiego samorządu miejskiego i miejscem, gdzie zaczęła się historia miejskiej administracji. Choć Kalisz i Gniezno są starsze pod względem osadniczym i historycznym, to Złotoryja jako pierwsza otrzymała prawa miejskie na prawie magdeburskim, co formalnie uczyniło ją najstarszym miastem w Polsce.
Kraków nie znalazł się w zestawieniu „10 najstarszych miast według aktu lokacyjnego”, bo formalnie prawa miejskie otrzymał nieco później niż Złotoryja czy Lwówek Śląski.
Historia lokacji Krakowa
1257 r. – lokacja Krakowa na prawie magdeburskim dokonana przez księcia Bolesława Wstydliwego.
Ciekawostką jest to, że pierwsza próba lokacji Krakowa miała miejsce już w okolicach 1228 r., ale została przerwana przez najazdy tatarskie w 1241 r., które zniszczyły miasto.
Dopiero lokacja z 1257 roku była skuteczna i nadała Krakowowi status jednego z najważniejszych miast w Polsce średniowiecznej.
Znaczenie
Choć Kraków nie jest najstarszym miastem według aktu lokacyjnego, bardzo szybko stał się najważniejszym ośrodkiem politycznym i gospodarczym w Polsce – już w XIV wieku pełnił rolę stolicy Królestwa Polskiego.
Co to oznacza?
Złotoryja – najstarsze formalnie lokowane miasto.
Kalisz i Gniezno – starsze jako osady i grody, ale z późniejszym nadaniem praw miejskich.
Kraków – nie najstarszy, lecz zdecydowanie najbardziej znaczący dla dziejów Polski, a od czasów Kazimierza Wielkiego do 1596 r. stolica kraju.
➡ Oficjalna strona Krakowa: www.krakow.pl
.
..
opracowanie & foto: Albin Marciniak
Fotoreporter, podróżnik i dziennikarz specjalizujący się w eksploracji turystycznych podziemi. Autor map i przewodników. Twórca Klubu Podróżników „Śródziemie” i projektu „Czyste Tatry”.
https://www.facebook.com/marciniak.albin/
