Muzeum Archidiecezjalne na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu – skarbiec sztuki i historii Kościoła

  Na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu mieści się jedno z najstarszych muzeów archidiecezjalnych w Polsce i zarazem największe muzeum kościelne w kraju. Muzeum Archidiecezjalne we Wrocławiu to wyjątkowa instytucja, która w swoich zbiorach zgromadziła blisko 8 000 eksponatów – od starożytności po czasy nowożytne. Unikalny charakter placówki podkreśla fakt, że działa w zabytkowych budynkach dawnej kancelarii, kapituły i archiwum książęcego. To właśnie tutaj można podziwiać jedną z największych pereł polskiego dziedzictwa – obraz „Madonna pod Jodłami”, a także wiele innych bezcennych dzieł sztuki i niezwykłe artefakty, w tym mumie sprowadzone do Polski przed wiekami.

.

.

Muzeum Archidiecezjalne we Wrocławiu – lokalizacja i znaczenie

Muzeum Archidiecezjalne znajduje się w sercu Ostrowa Tumskiego – najstarszej części Wrocławia i duchowego centrum miasta. To właśnie tu, w otoczeniu katedry i dawnych budowli kościelnych, bije historyczne serce Dolnego Śląska. Dzięki swojej lokalizacji muzeum stanowi naturalne przedłużenie spaceru po zabytkowej dzielnicy, w której historia splata się z religią i sztuką.

Placówka nie tylko prezentuje sztukę sakralną, ale także podkreśla bogatą historię regionu, stanowiąc ważny punkt na turystycznej mapie Dolnego Śląska.

.

.

Architektura – trzy zabytkowe budynki w jednym muzeum

To, co wyróżnia wrocławskie muzeum na tle innych, to fakt, że łączy ono w sobie trzy historyczne gmachy:

dawną kancelarię,

dawną kapitułę,

dawne archiwum książęce.

Dzięki temu udało się stworzyć przestrzeń zdolną pomieścić tysiące eksponatów, a jednocześnie zachować unikalny klimat zabytkowych wnętrz. Każdy budynek wnosi własną historię i charakter, co sprawia, że zwiedzanie muzeum to nie tylko kontakt z dziełami sztuki, ale również podróż przez architektoniczne dziedzictwo Ostrowa Tumskiego.

.

.

Zbiory – od starożytności po nowożytność

Muzeum Archidiecezjalne we Wrocławiu szczyci się kolekcją liczącą około 8 000 eksponatów, obejmującą:

dzieła sztuki średniowiecznej – rzeźby, ołtarze, manuskrypty,

zbiory starożytne, w tym artefakty związane z początkami chrześcijaństwa,

dzieła nowożytne – obrazy, rzeźby, paramenty liturgiczne, złotnictwo,

pamiątki historyczne i dokumenty, które przybliżają dzieje Kościoła na Dolnym Śląsku.

Każda z sal ekspozycyjnych odkrywa przed zwiedzającymi nowe oblicze sztuki sakralnej i duchowości.

.

.

Muzeum Archidiecezjalne na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu – od początku do dziś

Początki (XIX wiek)

Pomysł powstania muzeum zrodził się w 1898 roku w obliczu masowej sekularyzacji zabytków sakralnych. W 1896 roku ks. dr Józef Jungnitz rozpoczął zbieranie, katalogowanie i zabezpieczanie skarbów ze śląskich kościołów. Zapewnił ich przechowanie w nowo wzniesionym budynku archiwalno-bibliotecznym diecezji, stając się przy tym muzealnym pionierem.

Pierwsze otwarcie wystawy (1903)

W 1903 roku urządzone zostały pierwsze sale ekspozycyjne – głównie gotycka sala z 1520 r. oraz kilka pomieszczeń w neogotyckim budynku archiwalno-bibliotecznym. To właśnie wtedy muzeum formalnie udostępniło zbiory mieszkańcom Wrocławia, dając początek działalności, którą kontynuuje do dziś.

Okres II wojny światowej (1939–1945)

W obliczu działań wojennych dyrektor ks. dr Kurt Engelbert podjął ewakuację zbiorów na teren Śląska. Mimo to część bezcennych dzieł (m.in. oryginalna „Madonna pod Jodłami” i inne artefakty) uległa zniszczeniu lub zaginęła. Po wojnie decyzją biskupa Urbana muzeum zostało ponownie otwarte 16 lipca 1947 r., stając się częścią Wystawy Ziem Odzyskanych. Rozpoczęła się trudna, ale trwająca po dziś dzień rewindykacja zbiorów.

Koniec XX wieku i współczesność

W latach 80. powstała Galeria Współczesnej Sztuki Religijnej – tzw. „Galeria na Ostrowie” przy kościele św. Marcina. W 1989 roku muzeum rozszerzyło się o cały budynek pokapitulny (1756). Kolejne zmiany umożliwiły uporządkowanie ekspozycji chronologicznie – w 1991 r. zbiory rozmieszczono w logicznym toku historii.

Muzeum dzisiaj – nowa odsłona po remoncie

Po pięcioletnim remoncie zakończonym w grudniu 2024 roku muzeum ponownie otwarto. Modernizacja objęła cztery budynki o łącznej powierzchni ponad 5 000 m², w tym piwnice, poddasza i sale kapituły. Dzięki temu dziś można podziwiać bogactwo zbiorów – m.in. egipską mumię, rzadkie starożytne artefakty, gotyckie rzeźby, rękopisy, a także dzieła sztuki takich mistrzów jak Lucas Cranach Starszy (wkrótce oryginał „Madonny pod Jodłami”).

.

.

Najcenniejsze eksponaty Muzeum Archidiecezjalnego we Wrocławiu

.

„Madonna pod Jodłami” – arcydzieło Lucasa Cranacha Starszego

Jednym z najważniejszych i najsłynniejszych dzieł zgromadzonych w Muzeum Archidiecezjalnym na Ostrowie Tumskim jest obraz „Madonna pod Jodłami” autorstwa Lucasa Cranacha Starszego (1472–1553). To niezwykle cenne malowidło, powstałe w 1510 roku, przedstawia Maryję z Dzieciątkiem na tle pejzażu górskiego porośniętego jodłami.

Dzieło od wieków uznawane jest za jeden z najcenniejszych obrazów znajdujących się w polskich zbiorach. Jego burzliwa historia dodaje mu dodatkowego znaczenia. W czasie II wojny światowej obraz został zrabowany, a następnie – w powojennym chaosie – przez wiele lat uznawany był za zaginiony. Do Polski powrócił dopiero w 2012 roku, dzięki wieloletnim staraniom Kościoła i konserwatorów sztuki. Dziś eksponowany jest w specjalnie przygotowanej sali muzeum, gdzie można go podziwiać w pełnej okazałości.

„Madonna pod Jodłami” stanowi nie tylko dzieło sztuki o wyjątkowej wartości artystycznej, ale również świadectwo dramatycznych losów polskiego dziedzictwa kulturowego w XX wieku.

.

.

Mumia chłopca z okresu ptolemejskiego – echo starożytnego Egiptu

W zbiorach muzeum znajduje się również niezwykły i rzadko spotykany eksponat – mumia chłopca z okresu ptolemejskiego (IV–I w. p.n.e.). To jeden z najstarszych i najbardziej intrygujących obiektów w kolekcji, świadczący o fascynacji Europy starożytnym Egiptem i dawnych praktykach kolekcjonerskich.

Mumia przyciąga uwagę zarówno badaczy, jak i zwiedzających, ponieważ przypomina o odwiecznej potrzebie zachowywania pamięci o zmarłych i wierze w życie pozagrobowe. Umieszczona w klimatyzowanej gablocie, stanowi rzadką możliwość spotkania ze starożytną kulturą w sercu Wrocławia.

.

.

Gotyckie rzeźby – piękno średniowiecznego sacrum

Muzeum Archidiecezjalne we Wrocławiu zgromadziło bogaty zbiór rzeźb gotyckich pochodzących z XIII–XVI wieku. Wśród nich znajdują się figury przedstawiające świętych, sceny pasyjne oraz Madonny z Dzieciątkiem. Rzeźby te charakteryzują się niezwykłą dbałością o detal i wyrazistym stylem, który miał nie tylko funkcję artystyczną, ale również dydaktyczną – pomagając wiernym w kontemplacji wiary.

Szczególną wartość mają rzeźby pochodzące z dawnych świątyń Dolnego Śląska, które nie przetrwały zawieruch dziejowych, lecz ich elementy udało się zachować i dziś można je podziwiać w muzeum.

.

.

Złotnictwo liturgiczne – klejnoty sakralnej sztuki

Ważną częścią kolekcji są dzieła złotnictwa liturgicznego – kielichy, monstrancje, relikwiarze i pateny, wykonane z niezwykłym kunsztem przez mistrzów złotniczych od średniowiecza po wiek XIX. Te drogocenne naczynia liturgiczne nie tylko zachwycają formą i bogactwem zdobień, ale także ukazują splendor i głęboką symbolikę liturgii katolickiej.

Każdy z tych obiektów stanowi unikatowy przykład rzemiosła artystycznego, które było nieodłączną częścią życia religijnego wspólnot chrześcijańskich na Śląsku.

.

.

Rękopisy i starodruki – księgi, które przetrwały wieki

Jednym z najcenniejszych skarbów Muzeum Archidiecezjalnego na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu są jego rękopisy, inkunabuły i starodruki, obejmujące okres od średniowiecza aż po czasy nowożytne. Kolekcja liczy setki unikatowych woluminów, wśród których znajdują się księgi liturgiczne, Pisma Święte oraz komentarze teologiczne używane przez wieki w klasztorach, katedrach i parafiach Dolnego Śląska.

.

.

Księga Henrykowska – perła piśmiennictwa polskiego

Największą dumą muzeum jest bez wątpienia Księga Henrykowska (Liber fundationis claustri sancte Marie Virginis in Heinrichow), spisana w XIII wieku przez cystersów z opactwa w Henrykowie. Dzieło to ma nieocenioną wartość historyczną, ponieważ właśnie w nim zapisane zostało pierwsze zdanie w języku polskim:
„Day ut ia pobrusa, a ti poziwai” („Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj”), które wypowiedział chłop do swojej żony.

Księga Henrykowska dokumentuje także historię osadnictwa na Dolnym Śląsku, działalność cystersów i proces rozwoju kultury chrześcijańskiej w tej części Europy. Ze względu na swoją unikatowość i znaczenie dla polskiej kultury, Księga Henrykowska została wpisana na listę UNESCO „Pamięć Świata”.

Iluminowane rękopisy – sztuka w miniaturze

W zbiorach muzeum znajdują się także rękopisy zdobione iluminacjami, czyli kolorowymi miniaturami i ornamentami tworzonymi ręcznie przez średniowiecznych skrybów. To nie tylko teksty religijne, ale również prawdziwe dzieła sztuki – przykłady niezwykłej kaligrafii i artystycznego kunsztu, które zachwycają precyzją i bogactwem barw.

Inkunabuły i starodruki – skarby z czasów Gutenberga

Oprócz rękopisów, muzeum posiada również inkunabuły – najstarsze druki powstałe w XV wieku, zaraz po wynalezieniu druku przez Jana Gutenberga. Dopełnieniem są starodruki z XVI–XVII wieku, w tym egzemplarze dzieł teologicznych, ksiąg liturgicznych i komentarzy, które świadczą o rozwoju piśmiennictwa na Dolnym Śląsku i jego znaczeniu w Europie Środkowej.

.

Księga Henrykowska została wpisana na listę UNESCO „Pamięć Świata”

.

Unikatowe szaty liturgiczne – kunszt dawnego tkactwa

W muzeum można również zobaczyć unikatowe szaty liturgiczne, powstałe na przestrzeni kilku stuleci. Ornaty, dalmatyki i kapa wykonane z jedwabiu, złotych nici oraz bogato zdobione haftami świadczą o niezwykłym kunszcie dawnych warsztatów tkackich i hafciarskich.

Szaty te były używane podczas uroczystych liturgii i świąt kościelnych, a ich zdobienia niosły bogatą symbolikę religijną. Dziś pełnią rolę cennych zabytków sztuki sakralnej.

.

.

Lapidarium – kamienne dziedzictwo od XII do XIX wieku

Na szczególną uwagę zasługuje również lapidarium, czyli zbiór kamiennych detali architektonicznych i rzeźb, pochodzących z różnych okresów historii Wrocławia i Dolnego Śląska. Obejmują one romańskie figury, płyty nagrobne, epitafia, fragmenty kolumn i portali.

Lapidarium stanowi niezwykle sugestywną opowieść o przemijaniu i trwałości jednocześnie – o tym, jak kamień zachowuje ślady dawnych epok, a jednocześnie pozwala odtworzyć atmosferę minionych stuleci.

.

.

.

Najstarsze dzwony w Polsce – Świętosław i Piotr

.

Dzwon „Świętosław” – skarb Muzeum Archidiecezjalnego we Wrocławiu

Za najstarszy zachowany dzwon w Polsce uznaje się dzwon zwany „Świętosław”, datowany na około rok 1300. Obecnie przechowywany jest w Muzeum Archidiecezjalnym na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu. Jego niezwykła wartość polega nie tylko na wieku, ale także na wyjątkowej formie i kunszcie odlewniczym, który czyni go jednym z najcenniejszych zabytków średniowiecznego ludwisarstwa w Europie Środkowej.

„Świętosław” pierwotnie służył jako dzwon kościelny, wzywający wiernych na modlitwę i uroczystości liturgiczne. Z czasem, ze względu na swój unikatowy charakter, trafił do zbiorów muzealnych. Dziś stanowi jedno z największych świadectw wczesnej historii Kościoła na Śląsku i zarazem unikatowy zabytek techniki odlewniczej sprzed ponad siedmiu stuleci.

.

.

Dzwon „Piotr” w Sandomierzu – błędnie uznawany za najstarszy

W powszechnej świadomości często funkcjonuje przekonanie, że to dzwon „Piotr” z kościoła św. Jakuba w Sandomierzu jest najstarszym w Polsce. Faktycznie, „Piotr” został odlany w 1314 roku przez anonimowego mistrza ludwisarstwa i jest jednym z najstarszych dzwonów średniowiecznych w Europie. Jego znaczenie dodatkowo podkreśla fakt, że przez stulecia pełnił funkcję liturgiczną, a do dziś pozostaje związany z zabytkową świątynią dominikańską w Sandomierzu.

Świętosław a Piotr – dlaczego to ważne rozróżnienie?

Różnica w datowaniu obu dzwonów jest niewielka – „Świętosław” jest o około 14 lat starszy od „Piotra”. Jednak ze względu na brak szerszej popularyzacji zbiorów Muzeum Archidiecezjalnego we Wrocławiu, przez lata w wielu publikacjach i przewodnikach podawano, że to właśnie „Piotr” jest najstarszym dzwonem w Polsce.

Dopiero dokładniejsze badania archiwalne i historyczne pozwoliły jednoznacznie wskazać „Świętosława” jako najstarszy zachowany dzwon w kraju.

.

Dlaczego warto zobaczyć oba dzwony?

– Świętosław – niezwykła pamiątka początków polskiego ludwisarstwa, eksponowana w Muzeum Archidiecezjalnym we Wrocławiu.

– Piotr – średniowieczny dzwon liturgiczny, który można podziwiać w oryginalnym miejscu jego funkcjonowania – w kościele św. Jakuba w Sandomierzu.

Oba są bezcennymi świadectwami polskiej kultury i rzemiosła średniowiecznego, dlatego warto je zobaczyć i porównać – tym bardziej, że pokazują, jak już ponad 700 lat temu tworzono dzieła nie tylko funkcjonalne, ale i o wielkiej wartości artystycznej.

.

.

Muzeum Archidiecezjalne we Wrocławiu – dlaczego warto odwiedzić?

To największe muzeum kościelne w Polsce z wyjątkową kolekcją 8 000 eksponatów,

Mieści się w samym sercu Ostrowa Tumskiego – w miejscu o ogromnym znaczeniu historycznym,

Łączy w sobie trzy zabytkowe budynki, które same w sobie stanowią wartość historyczną,

Można tu zobaczyć bezcenne dzieła sztuki, w tym obraz „Madonna pod Jodłami”,

Oferuje niepowtarzalne doświadczenie – spotkanie z historią, sztuką i duchowością w jednym miejscu.

.

.

Muzeum Archidiecezjalne na Ostrowie Tumskim we Wrocławiu to miejsce, w którym sztuka, wiara i historia tworzą jedną całość. To nie tylko muzeum, ale prawdziwy skarbiec kultury Dolnego Śląska i całej Polski. Dla turystów odwiedzających Wrocław stanowi punkt obowiązkowy – tak samo ważny jak Katedra św. Jana Chrzciciela czy spacer po malowniczych uliczkach Ostrowa Tumskiego.

.

.

Informacje praktyczne dla zwiedzających

Adres: Plac Katedralny 16, 50-329 Wrocław

Godziny otwarcia: od środy do niedzieli, samotne wejścia o godz. 9:30, 12:00, 14:00 (ostatnie wejście). Zwiedzanie grupowe z przewodnikiem o 12:00 (grupa min. 10 osób).

Bilety:

normalny – 25 zł,

ulgowy – 20 zł,

rodzinny – 65 zł.
Bilety można kupić online.

Obiekt jest dostosowany dla osób z niepełnosprawnościami.

Dojazd komunikacją miejską:

tramwaje: 2, 10 (przystanek Katedra); 9, 17, 19 (Ogród Botaniczny)

autobusy: N, 904, 914 (Katedra); A, 111, 128, 904, 914 (Ogród Botaniczny)

Dostępność i modernizacja – współczesna ekspozycja po remoncie, udogodnienia dla osób niepełnosprawnych, przyjazna lokalizacja.

.

.

Najcenniejsze eksponaty Muzeum Archidiecezjalnego we Wrocławiu ukazują niezwykłą różnorodność i bogactwo kultury – od starożytności, przez średniowiecze, aż po czasy nowożytne. „Madonna pod Jodłami”, mumia z Egiptu, gotyckie rzeźby, złotnictwo liturgiczne, rękopisy, szaty i lapidarium tworzą kolekcję unikatową na skalę całej Europy. To miejsce, w którym historia, sztuka i duchowość splatają się w jedno, czyniąc Ostrów Tumski we Wrocławiu prawdziwym centrum dziedzictwa chrześcijańskiego.

.

.

opracowanie & foto: Albin Marciniak

Fotoreporter, podróżnik i dziennikarz specjalizujący się w eksploracji turystycznych podziemi. Autor map i przewodników. Twórca Klubu Podróżników „Śródziemie” i projektu „Czyste Tatry”.

https://www.facebook.com/marciniak.albin/