Norwegia

Kiedy mówimy Góry – myślimy: Tatry, Alpy, Himalaje; oby były wysokie, oby były
strome, skaliste i przepaściste, i najlepiej lodowcowe. Nawet u nas, w kraju nizinnym
jakim jest Polska, utarło się określać te, z Krakowa nam najbliższe, czyli Beskidy,
pogardliwym mianem „kapuścianych gór”, w odróżnieniu od tych „prawdziwych”, czyli
Tatr.
A przecież „góry” z definicji, to:
– rozległe obszary wznoszące się ponad otaczającym terenem powierzchni Ziemi,
charakteryzujące się rzeźbą o znacznych różnicach wysokości względnych (minimum 300
m) i wysokości bezwzględnych; przyjmuje się, że tereny górskie wznoszą się co najmniej
500 m n.p.m.
Góry powstają wskutek ruchów górotwórczych (orogenicznych) lub procesów
wulkanicznych. Najbardziej rozpowszechnione na kuli ziemskiej są góry fałdowe,
tworzące łańcuchy górskie.
Obecnie na powierzchni Ziemi obserwować można góry stanowiące wynik
trzech ostatnich cykli górotwórczych (trzech orogenez) – cyklu kaledońskiego
(orogeneza kaledońska, najstarsza, od kambru po sylur), cyklu hercyńskiego, inaczej
waryscyjskiego (orogeneza hercyńska, od dewonu po koniec paleozoiku) oraz cyklu
alpejskiego (orogeneza alpejska, najmłodsza, od końca mezozoiku, poprzez trzeciorzęd
aż do dziś). Pod powierzchnią Ziemi występują także góry starszych cykli orogenicznych.
Uproszczona klasyfikacja dzieli góry na stare i młode. Góry stare są silnie
zdenudowane, o licznych i rozległych powierzchniach zrównań, powstawały przed
trzeciorzędem. Należą do nich:
– Kaledonidy, czyli najstarsze orogeny na powierzchni Ziemi, powstałe podczas cyklu
kaledońskiego (kambr – ordowik – sylur – dewon dolny), reprezentowane w Europie
przez nieliczne pasma górskie. Należą do nich góry Wysp Brytyjskich oraz zasadnicza
część Gór Skandynawskich, w tym największy i najwyższy łańcuch górski kaledonidów
w Europie, czyli góry Jotunheimen, ze szczytem Galdhopiggen (2469), najwyższym w
Skandynawii;
– Hercynidy (inaczej Waryscydy), czyli góry powstałe podczas cyklu hercyńskiego
(karbon dolny – perm górny). Należą do nich w Europie dość liczne pasma górskie
występujące w zachodniej części Półwyspu Iberyjskiego (Góry Kantabryjskie, Kordyliera
Centralna, Sierra Morena), Masyw Centralny we Francji, góry Korsyki (Monte Cinto,
2710) i Sardynii (Punta La Marmora, 1834), a także Ardeny i Reńskie Góry Łupkowe,
Wogezy, Schwarzwald, Góry Harzu, Masyw Czeski oraz bliższe nam Sudety i Góry
Świętokrzyskie.

O młodych górach, cyklu alpejskiego, najbardziej rozpowszechnionych i najbardziej
znanych na Ziemi, nie będzie mowy w tej prelekcji.
Tym razem zabiorę Państwa na wędrówkę po starych górach Skandynawii, które
są mało znane w naszym kraju, a posiadają niezwykły urok. Powstały już bardzo dawno,
więc czas potraktował je okrutnie, niszczył i spłaszczał przez miliony lat, ale dzięki
plejstoceńskim zlodowaceniom, więc całkiem niedawno, uzyskały one nowe, odmłodzone
oblicze, niezwykle atrakcyjne i pociągające dla turystów górskich i alpinistów. Można
powiedzieć, że są górami po morfologicznym liftingu. Udamy się na wycieczkę po
starych górach południowej Norwegii, odkryjemy ich czar! Odwiedzimy masywy: Blefjell
(Bletoppen, 1342), Gausta (Gaustatoppen, 1881), Hardangervidda, Jostedalsbreen,
Jotunheimen (Galdhopiggen, 2469) i Rondane (Storronden, 2138).

Serdecznie zapraszam!

Jacek Płonczyński